Stanisław Nowak – założyciel ZNP
DZIAŁALNOŚĆ I OSIĄGNIĘCIA STANISŁAWA NOWAKA JAKO ORGANIZATORA – TWÓRCY ZWIĄZKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO.
Polscy historycy nauczycielskiego ruchu związkowego w swych opracowaniach badawczych podkreślają , że działalność Stanisława Nowaka przypadała na bardzo trudny okres zniewolenia narodu, podzielonego miedzy zaborców kraju. Sytuacja powyższa uniemożliwiała podejmowanie w tym zakresie samodzielnego ruchu – nie mówiąc już o niezależnej organizacji nauczycielskiej.
Szczególną rolę w budzeniu i kształtowaniu świadomości edukacyjnej wśród nauczycieli, pracowników szkół wyższych, a także w społeczeństwie, spełniły ukazujące się coraz liczniejsze prace pedagogów i socjologów, takich jak: M. Falski, J. Chałasiński, Z. Mysłakowski, L. Chmaj, B. Suchodolski, J.S. Bystroń, H. Radlińska.
Pośród nauczycielstwa powstał zauważalny pęd do systematycznego pogłębiania wiedzy – na co niewątpliwie wpłynęło powstawanie różnych lokalnych towarzystw nauczycielskich.
W 1903 r. przy krakowskim oddziale Towarzystwa Pedagogicznego powstało Towarzystwo Nauczycieli Szkół Ludowych i Wydziałowych (TNSLiW) z Prezesem Stanisławem Nowakiem. Liczba członków Towarzystwa wzrosła z 90 w pierwszym roku jego istnienia do 270 w roku 1905.
12 listopada 1905 roku na naradzie ponad 500 nauczycieli w krakowskim Towarzystwie Pedagogicznym, Stanisław Nowak reprezentujący miejscowych nauczycieli ludowych postawił wniosek w sprawie stworzenia jednej zawodowej organizacji nauczycielstwa ludowego w Galicji. Wniosek został przyjęty, a jego realizację powierzono zarządowi krakowskiego Towarzystwa Nauczycieli Szkół Ludowych i Wydziałowych, które w tym celu powołało oddzielny komitet na czele ze Stanisławem Nowakiem. Komitet przygotował specjalną odezwę do całego nauczycielstwa Galicji bez różnicy narodowości i rozesłał ją 29 listopada 1905 roku. W odezwie przedstawiono bardzo trudną sytuację materialno-społeczną stanu nauczycielskiego, postawiono problemy, które należy przedyskutować oraz dokonać wybrania z każdego powiatu (okręgu) „mężów zaufania”, aby ci stawili się w dniu 28 grudnia 1905 roku w Krakowie dla: „wspólnego porozumienia i rozpoczęcia pracy”.
Odbyty w dniu 28 grudnia 1905 roku „Zjazd – Ankieta” mężów zaufania w liczbie 520 osób, którego przewodnictwo powierzono Stanisławowi Nowakowi postanowił w jednej z uchwał utworzyć Krajowy Związek Nauczycielstwa Ludowego (KZNL) w Galicji.
Prezesem nowopowstałego Związku wybrano przy aplauzie całej sali Stanisława Nowaka.
Na siódmym zjeździe KZNL we Lwowie w dniu 7 lipca 1913 roku dokonano zmiany nazwy organizacji związkowej po wystąpieniu z niej nauczycieli ukraińskich na: Związek Polskiego Nauczycielstwa Ludowego (ZPNL) w Galicji, którego przewodnictwo w dalszym ciągu powierzono Stanisławowi Nowakowi – obowiązek ten wypełniał aż do czasu zakończenia I wojny światowej.
Podkreślić należy, że jeszcze przed zakończeniem działań wojennych u Stanisława Nowaka powstaje myśl wspólnego działania nauczycielstwa Galicji i Królestwa, która zaowocowała 12 grudnia 1918 roku wspólną decyzją Związku Polskiego Nauczycielstwa Ludowego Galicji i Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych (ZNPSP) Królestwa, kierowanego przez Karola Klimka, o połączeniu się w jedną organizację przyjmując nazwę Związek Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych (ZNPSP) z siedzibą w Warszawie. Za datę jego powstania przyjmuje się dzień 12 kwietnia 1919 roku, czyli moment wyboru Stanisława Nowaka na Prezesa nowego Związku.
Organem zawodowym nowopowstałego Związku został „Głos Nauczycielski”.
W 1920 roku delegacja Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych pod przewodnictwem Stanisława Nowaka udała się do Naczelnika Państwa – Józefa Piłsudzkiego ofiarując mu do dyspozycji majątek związkowy na cele Obrony Państwa.
2 lipca 1930 roku w Krakowie z inspiracji Stanisława Nowaka nastąpiło połączenie Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych (kierowanego przez Stanisława Nowaka) ze Związkiem Zawodowym Nauczycielstwa Polskich Szkół Średnich (kierowanego przez Stanisława Kalinowskiego)– w jeden związek o nazwie Związek Nauczycielstwa Polskiego (ZNP), którego Prezesem został wybrany Stanisław Nowak. Ten fakt historyczny to ukoronowanie Jego idei jednoczenia związków nauczycielskich.
ZNP w trosce o wysoki poziom wykształcenia ogólnego i zawodowego nauczycieli z zadowoleniem przyjął rozwiązanie określone w ustawie o ustroju szkolnictwa z dnia 11 marca 1932 r., a mianowicie: 3-letnie licea oparte na programie gimnazjum oraz 2-letnie pedagogia dla absolwentów liceów ogólnokształcących.
Współcześnie, po latach starań, z chwilą odzyskania niepodległości Ojczyzny – wyraziście zdajemy sobie sprawę, jak ciernistą drogą szedł nauczyciel Stanisław Nowak ku wolnej Polsce, ku rozwojowi oświaty i szkolnictwa – współpracując z Józefem Piłsudskim w mobilizacji sił narodu do walki orężnej z zaborcami, a równocześnie przygotowywał siebie i swój warsztat pracy do nowego, ale już pełnego życia.
Intensywne i zarazem skuteczne działania Stanisława Nowaka w kierunku integracji różnych grup zawodowych nauczycieli, które powstawały w kraju w całym okresie Jego aktywnej działalności, oraz fakty historyczne potwierdzające iż każdorazowo zostawał Prezesem nowopowstałego Związku, świadczą o wielkości Jego autorytetu wśród nauczycieli, wybitnych talentach organizatorskich i przekonują nas do wypowiedzenia następującej sentencji:
„Stanisław Nowak to twórca i założyciel Związku Nauczycielstwa Polskiego”.
Skoro Stanisław Nowak jest twórcą i założycielem ZNP z tego wypływa logiczny wniosek, że miejscem, w którym ZNP się narodził jest Stołeczno-Królewskie Miasto Kraków, w którym działał i pracował Jego Twórca.
Czego jeszcze możemy się dowiedzieć z curriculum vitae Stanisława Nowaka ?
Urodził się 28 października 1859 r. w Andrychowie, tu zaczął uczęszczać do szkoły ludowej, a po przeniesieniu się rodziny do Krakowa, kontynuował naukę w szkole średniej tj. w gimnazjum im. św. Jacka. Po odbytym kursie przygotowawczym, zostaje w roku 1878 przyjęty do seminarium nauczycielskiego męskiego w Krakowie.
Podczas studiów seminaryjnych pobierał stypendium krajowe w kwocie 100 zł. reńskich. Świadectwo ukończenia seminarium uzyskuje w dniu 30 czerwca 1880 roku, w którym stwierdzono; ”wzorowe zachowanie się ”oraz ”wytrwałą pilność”.
Pracę nauczycielską rozpoczął jako praktykant przy II szkole pospolitej w Krakowie 1 września 1880 roku. 1 marca 1882 r. został zastępcą nauczyciela w tej samej szkole z płacą roczną 420 zł. r. Następnie był tymczasowym młodszym nauczycielem przy szkole ludowej w Podgórzu /dzielnica Krakowa/ od 15 listopada 1885 r. do 1 września 1887 r. Od 24 czerwca 1887 r. do 30 czerwca 1892 r. uczył w VII szkole pospolitej na Kleparzu /też dzielnica Krakowa/, jako tymczasowy młodszy nauczyciel.
Dopiero 1 lipca 1892 r. uzyskuje nominację na starszego nauczyciela i pracuje w II szkole pospolitej męskiej oraz w I szkole im. św. Wojciecha w Krakowie. 7 września 1904 roku zostaje kierownikiem tej szkoły. Równocześnie od roku 1892 był nauczycielem szkoły przemysłowej /dziś dokształcającej zawodowej/.
Dla uzyskania kwalifikacji, odbył w lipcu 1904 r. 2-tygodniowy kurs dla nauczycieli szkół przemysłowych uzupełniających przy Akademii Handlowej we Lwowie.
Jako pedagog był nauczycielem z powołania, o szerokich zainteresowaniach problematyką pedagogiczną, śmiało występował przeciwko przestarzałemu systemowi nauczania, opowiadał się za jednolitą ośmioklasową szkołą powszechną, dającą dobre wykształcenie ogólne i wychowującą gorących patriotów. Domagał się wprowadzenia do szkół ludowych nauki o prawach i obowiązkach obywatelskich oraz reformy seminariów nauczycielskich, tak – aby dawały wykształcenie równe uniwersyteckiemu.
Jako wielki zwolennik zjednoczenia organizacji nauczycielskich działających na terenach krajów słowiańskich – był współorganizatorem Zjazdu w Pradze Czeskiej w roku 1908, z udziałem delegatów: Słowaków, Słoweńców, Chorwatów i Serbów . Na Zjeździe tym powołano Związek Nauczycielstwa Słowiańskiego z siedzibą w Austrii – a Stanisław Nowak został wybrany jego V-ce Prezesem.
W 1910 roku na II Zjeździe Związku w Lichaczowicach na Morawach, zostaje wybrany Prezesem, a w 1912 roku organizuje III Zjazd Związku Nauczycieli Słowiańskich w Krakowie.
W okresie I wojny światowej Stanisław Nowak uczestniczy aktywnie w pracach Naczelnego Komitetu Narodowego, pełniąc w nim funkcję V-ce Przewodniczącego Komisji Szkolnej oraz oddaje część lokalu związkowego na kwatery dla legionistów.
Ogromne zaangażowanie w działalność związkową i osiągnięcia na tym polu, budowały niepodważalny autorytet Stanisława Nowaka w szerokich kręgach społecznych – co otwierało Mu drogę też do działalności politycznej /między innymi z rekomendacji Stronnictwa Demokratycznego wybrany został w 1905 roku Radnym Stołeczno-Królewskiego Miasta Krakowa, którą to funkcję pełnił przez 25 lat do 1930 roku; w dniu 28 listopada 1922 roku wybrany został Senatorem RP, którą to godność pełnił przez 14 lat do roku 1936 w trzech kolejnych kadencjach: I – 28.XI.1922 r., II – 7.III.1928 r., III – 9.XII.1930 r./.
Pełnione funkcje społeczno-polityczne wykorzystywał zawsze do starań o reformę oświaty i prawa nauczycieli. Domagał się utworzenia Rady Wychowania oraz Komisji do sprawy podręczników szkolnych, na wzór Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Jego słynna mowa wygłoszona w Senacie w dniu 30 kwietnia 1923 r. – walnie przyczyniła się do uchwalenia pragmatyki nauczycielskiej.
Całe swoje życie poświęcił walce o podnoszenie poziomu szkolnictwa polskiego, o poprawę bytu materialnego nauczycieli i ich pozycji społecznej oraz prawno – służbowej. W roku 1912 został Honorowym Członkiem Związku, a w 1936 roku otrzymał godność Honorowego Prezesa Związku Nauczycielstwa Polskiego.
Prezes ZNP Jan Kolanko /następca po Stanisławie Nowaku/ we wspomnieniu pośmiertnym, tak scharakteryzował Stanisława Nowaka: […] ”Jako mówca porywał słuchaczy szczerością, bezpośredniością, prostotą i zapałem, który udzielał się słuchającym. Mówił jasno, prosto i twardo, nikomu nie schlebiając. Nie uznawał kompromisu z krzywdą i poniżeniem nauczycielstwa […]. Tępił w sposób bezwzględny objawy serwilizmu, karierowiczostwa, samolubstwa. Człowiek o gołębim sercu, oddany bez reszty służbie dobra publicznego, stawał się nieubłaganym wrogiem zła i upodlenia człowieka. Te wielkie zalety charakteru zmuszały nawet przeciwników do szacunku dla Jego podstawy ideowej.” Stanisław Nowak zmarł 6 marca 1936 roku w wieku 77 lat i pochowany został na krakowskim Cmentarzu Rakowickim. Dwa lata później w dniu 26 listopada 1938 roku, zwłoki Stanisława Nowaka zostały uroczyście przeniesione do grobowca ufundowanego /na tym samym cmentarzu/ przez Związek Nauczycielstwa Polskiego, na którym widnieje m.in. napis:
„ZAŁOŻYCIEL I PREZES ZWIĄZKU NAUCZYCIELSTWA POLSKIEGO, SENATOR RP, KAWALER KRZYŻA KOMANDORSKIEGO ORDERU ODRODZENIA POLSKI ”
9 marca 1936 r. o godzinie 11 odbył się w Krakowie pogrzeb Stanisława Nowaka (1859-1936) zmarłego 6 marca, pierwszego prezesa ZNP, jego współtwórcy, Piłsudczyka, Radnego Miasta Krakowa (1905-1930), Senatora II RP (1922-1936), współtwórcy Związku Nauczycielstwa Słowiańskiego (1908), którego był prezesem od 1912 r., członka Polskiego Skarbu Wojskowego, Naczelnego Komitetu Narodowego. Szefa związku, który wsparł tworzenie legionów, a w 1920 roku wydał odezwę do nauczycielstwa, aby na ochotnika zgłaszało się do wojska w obronie ojczyzny oraz oddał za zgodą zarządu, cały skarb nauczycielski wraz z majątkiem do dyspozycji Józefa Piłsudskiego na potrzeby obrony kraju. Kawaler Krzyża Komandorskiego Orderu Odrodzenia Polski i Orderu św. Sawy. Spoczął na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Pogrzeb miał charakter państwowy i był ważnym wydarzeniem w Krakowie. Uczestniczył w nim m.in. wiceminister oświaty oraz wojewoda krakowski.
.
,
,
zdjęcie St. Nowaka z prasy z krótka informacją Arch. ZNP Okręgu Małopolskiego. Kraków